Jakob Wassermann
Ganna oder die Wahnwelt (1934) van Jakob Wassermann (1873-1934) is een psychologische roman over de relatie van de ikfiguur, de schrijver Alexander Herzog, met Ganna Mewis. Deze relatie maakt vier stadia door: verliefdheid, huwelijk, scheiding en stalking. Na de scheiding leeft Ganna in een waanwereld en achtervolgt Alexander als een psychotische stalker – het begrip “stalking” was overigens nog niet gebruikelijk toen dit boek geschreven werd.
Volgens vrienden van Wassermann heeft deze aangrijpende en beklemmende roman een sterk autobiografisch karakter. De figuur van Ganna Mewis is geïnspireerd op Wassermanns eerste vrouw Julie Speyer (1876-1966) en die van Bettina Merck op zijn tweede vrouw, de schrijfster Marta Karlweis (1889-1965). En in werkelijkheid was de stalking door zijn eerste vrouw mede oorzaak van Wassermanns vroege dood in 1934.
Ganna oder die Wahnwelt is eigenlijk een roman in een roman, namelijk het middendeel van de roman Joseph Kerkhovens dritte Existenz (“Joseph Kerkhovens derde bestaan”) die weer het laatste deel is van een trilogie met als eerste twee delen Der Fall Maurizius en Etzel Andergast. Ganna oder die Wahnwelt is daarin het verslag dat Alexander Herzog in opdracht van zijn psychiater, Joseph Kerkhoven, maakt van zijn relatie met zijn eerste echtgenote. Dit verslag kan niet alleen goed op zichzelf staan, maar is ook verreweg het meest geslaagde deel van de hele roman. De Amerikaanse vertaler noemt Ganna (“My First Wife”) de naald in de hooiberg van Joseph Kerkhoven en pleit ervoor de hooiberg weg te laten.
In 1933 werd al het werk van Jakob Wassermann, een joodse auteur met een sterk rechtvaardigheidsgevoel, door de nazi’s verboden en verbrand; Joseph Kerkhovens dritte Existenz kon in 1934 postuum bij Querido in Amsterdam verschijnen. De door mij gebruikte tekst is die van Deutscher Taschenbuch Verlag, München, 2008, pp. 171-386. De nummering van de drie delen en zesennegentig hoofdstukken is door mij toegevoegd; in de overige delen van Joseph Kerkhovens dritte Existenz zijn de hoofdstukken wel genummerd en dat idee heb ik hier overgenomen. De laatste twee pagina’s (386-388) van Ganna oder die Wahnwelt heb ik weggelaten, omdat die zonder het eerste deel van Joseph Kerkhovens dritte Existenz niet te begrijpen zijn.
Kees van Hage
foto: Julie Speyer
Kees van Hage 